Duyu Bütünleme
Bedenimizde olan biten her değişiklik bizim algımızı ve sonrasında vereceğimiz duygusal ve davranışsal tüm cevapları belirler. Geleneksel yöntemler, fiziksel ya da nörolojik bir engeli olmadığı sürece, birbirinin iki aynı sandalyeye oturan, aynı boy ve yaşlardaki iki çocuğun, bedenlerini algılama şekillerinin birbirinin tamamen aynı olduklarını varsayar fakat, duyu bütünleme problemleri, çocukların bedenlerini algılama şekillerini değiştirir. Duyu bütünleme problemi olan çocuklar benzer durumlarda yaşıtlarına göre, daha yavaş daha rahatsız, daha yorgun veya daha hareketli hissedebilir. Bunun sonucunda duygusal- davranışsal becerilerini ve çevreyi etkileme şeklinin farklılaştırır.
İnsan sinir sistemi duyusaldır ve duyularla öğrenir. Duyu bütünleme tek başına kullanılacak bir yöntem olmaktan ziyade çocuğu bütüncül bakabilmek ve tüm alanlarını destekleyecek nitelikte olduğunu kavranmalı. Çocuğunuzun beyin- beden- çevre üçlüsünü doğru ve yeterli şekilde algılamasını ve bütün sinir sisteminin gelişmesini sağlamak ilk hedeflerimiz arasındadır.
Çocukların kronolojik gelişiminde bedensel ve çevresel farkındalıklarını sağlayan duyu bütünleme süreci; fiziksel gelişimin, duygusal gelişimin ve akademik gelişimlerin alt tabanını oluşturmaktadır. Bedenini ve çevresini doğru ve yeterli şekilde anlayan çocuk, ancak bunun ardından ayağa kalkıp yürüyebilir, duygularını fark edip onlarla baş edebilir ya da algısal ve davranışsal durumun gerektirdiği becerileri ortaya çıkarabilir. Sinir sistemimize giden tüm sinyaller, duyusal-duygusal ve algısal beyinden geçer ve en sonunda anlamlanma gerçekleşir. Davranışın, duygunun oluşması veya gelişimin ‘normal’ kabul edilen hızda olması için sinir sitemine gönderen kaynaklar bedensel ve çevresel duyularımızdır.
Duyularımız:
Çevremizden ve bedenimizden gelen bilgilerin, sinir sistemimizde algılanmasını yani çevresel ve bedensel farkındalığı sağlayan 8 duyumuz vardır. Bunlar; görme, işitme , dokunma, koklama ve tatma olmak üzere 5 dışsal ve vestibuler, proprioseptif olmak üzere 3 içsel duyudur.
İçsel Duyularımız:
İnteroseptif Duyu: İç organlarımızdan gelen bilgileri algılamamızı sağlayan duyumuzdur. Kalp atışı, mide ağrısı, solunumun hızlanması, idrar kesesinin dolması, üşüme gibi fizyolojik belirtileri algılamamızı sağlar. Bu sayede açlık, tokluk, yorgunluk, tuvalet ihtiyacı, terleme, üşüme, susama, yorulma, kaşınma, gıdıklama, ateşin çıkması, halsiz hissetme gibi bedensel fizyolojik değişikliklerimizin farkında olmamızı ve ardından hissettiklerimize uygun tepki vererek ve vücudumuzu koruyarak, sağlıklı bir şekilde yaşamımızı devam ettirebilmemizi sağlar.
Vestibuler Duyu: Türkçeye ‘hız, hareket ve denge’ duyusu olarak çevirebileceğimiz vestibuler duyu; başımızın içinde iç kulağımızda bulunur. Bulunduğu yer aracılığı ile hem kendi vücudumuzun hem de çevremizdeki nesne ve kişilerin hareketini, hızını ve yönünü anlamamızı sağlar. Böylece uzaydaki üç boyut içinde başımızın ve bedenimizin ağırlık merkezini yer çekimine uygun bir şekilde ayarlamakla ve denge koordinasyon becerilerimizi sağlamakla görevlidir.
Proprioseptif Duyu: ‘Beden farkındalığı’ olarak ifade edebileceğimiz bu duyu; eklemeler, tendonlar ve kaslarımızdan bilgi alarak bu bilgilerin beynimizde işlenmesini sağlar. Proprioteptif duyusal sistemimizin görevi, beynimizde vücudumuzun fiziksel bir temsilinin oluşmasını sağlamaktadır. Üç boyutlu dünyada tüm beden bölümlerimizle ilgili gözlerimiz kapalıyken bile bilgi sahibi olmamamızı sağlayan duyumuzdur. Kas gücü kontrolümüz, vücut pozisyonumuz, uzaysal algı yeteneklerimiz, postural farkındalığımız olmadan bilinmesini ve kontrol edilmesini sağlar.
Çevresel duyularımız ise özellikle çevremizde olup biteni anlamamızı (çevresel duyular aynı zamanda bedenimizde olan biteni anlamamızı sağlar.) dokunma, görme, işitme, tatma ve koklama duyularımızdır.
Duyu bütünleme tüm bu 8 duyunun sinir sisteminde birleştirilmesi işlenmesi, algılanması ve bu duyusal bilgiye uygun anlamlı bir yanıt oluşturulması sürecinin tamamıdır. Yani çevresel ve bedensel ‘bütün sinir sistemi’ni kapsayan bir bakış açısı ve terapi yöntemidir.
Hangi Çocuklar Duyusal Bütünleme Terapisi Almalıdır?
Duyu bütünleme terapisi 3 ay – 15 yaş arası çocuklara uygulanmaktadır. Bunun yanı sıra yetişkinlik döneminde de duyusal bütünleme problemleri yaşayan bireylere duyusal bütünleme terapisi uygulanabilir. Duyusal bütünleme terapisinin uygulandığı hastalık grupları ise:
- Duyu bütünleme bozuklukları,
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozuklukları,
- Otizm,
- Serebral plasi,
- Down sendromu,
- Gelişimsel gecikmeler,
- İnce ve kaba motor işlev bozuklukları,
- Zihinsel engeller,
- Psikososyal bozukluklar
Özellikle çocuk sorunlarla baş edemez durumda ise, duyusal bozukluklar hayatı negatif şekilde etkiliyor ise aileler duyusal bütünlük terapisi almaktan çekinmemeli.
Çocuğun arkadaşlık ilişkileri ya da yaşam kalitesi olumsuz şekilde etkileniyorsa, duyu bütünleme terapisi ile sorunların çözümü için adım atılmalıdır.
Çocukların/Bebeklerin Duyu Bütünleme Terapisi İhtiyacı Olduğu Nasıl Anlaşılır?
- Kolay korkma (doğumdan 3 aylığa kadar)
- Zayıf kas tonu
- Kendini kontrolde problem, normal dışı telaşlı
- Elleri bir araya getirmede veya oyuncakları birbirine çarpmada problem
- Yavaş yuvarlanma, oturma veya ayağa kalkma
- Bebek konuşmasında (agulama) zorluk
- Keşfetme problemleri
- Hareket ettirildiğinde ağlama veya gerginlik
- 6 aylıktan sonra sıklıkla elleri yumruk yapma
- Baş aşağı durmayı tölera edememe
- Banyodan hoşlanmama
- Yaşına uygun oyuncakları oynama da problem
- Kucağa alınınca, kucakta tutulunca rahatsız olma
- Emme güçlüğü
- Aşırı aktif ve aşırı hareket peşinde
- Oturma veya uyku problemleri
Okul öncesi çocukların (3-5 yaş arası) Duyu Bütünleme Terapisi İhtiyacı Olduğu Nasıl Anlaşılır?
- Yaşına uygun oyunlara veya hareketlere “yapamıyorum”, “beceremiyorum” der
- Zayıf kas tonu, çelimsiz, yumuşaklık
- Sakar, sürekli düşer/takılır
- İnsanlara veya mobilyalara çarpar, uzayda vucudunun yerini ve etrafındakileri algılayamaz
- Oyuncakları veya boya kalemlerini kırar
- Zıplamaktan, sallanmaktan veya ayaklarının yerden kesilmesinden hoşlanmaz
- Boyama yapmaktan, yap-boz yapmaktan veya makasla kesmekten hoşlanmaz
- Dil öğrenmede zorluk yaşar
- Hiperaktiftir, sakinleşemez, çok hızlı hareket değiştirir
- Dikkat dağınıklığı veya yeni göreve geçişi engelleyecek aşırı dikkat
- Banyodan veya saçının kesilmesinden hoşlanmaz
- Dokunmaya, tatmaya, seslere veya kokulara aşırı tepki verir.
- Oyun bahçelerinde oynamak istemez
- Oturma veya uyku problemleri
- Yeni şeylere öğrenirken diğer çocuklardan daha fazla tekrar yapması gerekir
Okul Çağındaki çocukların Duyu Bütünleme Terapisi İhtiyacı Olduğu Nasıl Anlaşılır?
- Dikkat dağınıklığı veya yeni göreve geçişi engelleyecek aşırı dikkat
- Zayıf kas tonu, sürekli uzanmak isteme veya çalışma masasında dik oturamamak
- Yeni şeylere öğrenirken diğer çocuklardan daha fazla tekrar yapması gerekir
- Harfleri ters yazma/okuma (örneğin “b” yerine “d”), düzgün yazı yazma problemi
- Kalemleri çok kolay kırar veya kaleme çok bastırarak yazar
- Zıplamaktan, sallanmaktan veya ayaklarının yerden kesilmesinden hoşlanmaz
- El yazısından hoşlanmaz, ev ödevinden kolay sıkılır/yorulur
- Dikkat dağınıklığı veya direktifleri takip etmede zorluk
- Hiperaktiftir, sakinleşemez, çok hızlı hareket değiştirir
- Kendine güven eksikliği
- Yüzmeden, banyodan, sarılmadan veya saç kesiminden hoşlanmama
- Dokunmaya, tatmaya, seslere veya kokulara aşırı tepki verir. .
- Fiziksel aktivite veya spor aktivetelerinden kaçınma
- Akranları ile arkadaş olmada problemler, daha büyük veya küçük çocuklarla oynama eğilimi
Motor görevler içeren işlerde direktifleri takip edememe
